TEKNOKENT VE ARGE MERKEZLERİNE AİT 2023 VE 2024 YILI İSTİSNALAR VERGİLER VE DEĞİŞİKLİKLER
5746 sayılı Kanun kapsamında Ar-Ge indirimi ve 4691 sayılı Kanun kapsamında teknokent istisnasından yararlanan mükellefler için getirilen yatırım şartı (fon ayırma) tutarlarında yapılan değişiklikle; iki milyon TL altında indirim / istisna beyan eden mükellefler için yatırım yapma & sermaye koyma (fon ayırma) şartı kaldırılmıştır.
Yatırım oranı diğer bir ifadeyle ayrılması gereken fon tutarı, indirim / istisna tutarının yüzde üçüne çıkarılmış; yatırım üst sınırı da yüz milyon TL olarak belirlenmiştir.
Değişiklikler 01.01.2024 tarihinden itibaren yürürlüğe girecek olup 2023 hesap dönemi beyannamelerinde beyan edilecek indirim / istisna tutarları için uygulanacaktır.
A) Ar-Ge İndirimi / Teknokent İstisnası Kapsamında Yatırım (Fon) Uygulaması:
Bilindiği üzere ‘5746 sayılı Araştırma, Geliştirme Ve Tasarım Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Kanun’ (Ar-Ge Kanunu) ile ‘4691 sayılı Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Kanunu’nda (Teknokent Kanunu) yapılan değişikliklerle; 01.01.2022 tarihinden itibaren, yararlandığı Ar-Ge ve tasarım indirimi ile teknokent istisnası tutarı 1.000.000,00 TL üzerinde olan mükellefler için, bu indirim / istisna tutarının yüzde 2’si kadar fon ayrılması ve ayrılan bu fon tutarının girişim sermayesi yatırım fonu paylarının satın alınması veya girişim sermayesi yatırım ortaklıkları ya da kuluçka merkezlerinde faaliyette bulunan girişimcilere sermaye olarak konulması şartı getirilmiş; fona aktarılması gereken tutar yükümlülüğü, yıllık bazda 20.000.000,00 TL ile sınırlı tutulmuştu.
Yani beyannamede en az 1.000.000,00 TL tutarında Ar-Ge indirimi ya da teknokent istisnasından yararlananların, bu tutarın yüzde ikisi kadar pasifte bir fon ayırması ve 20.000.000,00 TL ile sınırlı olmak üzere bu tutarda yatırımda bulunması gerekmekteydi.
B) Yatırım (Fon) Uygulaması İle İlgili Yapılan Değişiklikler:
Söz konusu Ar-Ge indirimi / teknokent istisnası uygulamalarından yararlanılabilmesi ile ilgili olarak, 16.12.2023 tarihli ve 32401 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 7953 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı ile 01.01.2024 tarihinden itibaren uygulanmak üzere üç önemli değişiklik yapılmıştır.
Bu değişikliklerden ilkine göre fon ayırmaya ilişkin alt sınır 1.000.000,00 TL’den 2.000.000,00 TL’ye çıkarılmıştır. Yani beyanname üzerinde gösterilen indirim / istisna tutarı 2.000.000,00 TL ve üzerinde olan mükellefler için fon ayırma yükümlülüğü devam etmekte olup; beyanname üzerinde gösterilen indirim / istisna tutarı 2.000.000,00 TL altında olan mükellefler için fon ayırma ve bu bağlamda yatırım yapma yükümlülüğü kaldırılmıştır.
Yapılan diğer bir değişikliğe göre ayrılması gereken fon oranı yüzde ikiden yüzde üçe çıkarılmıştır. Değişiklik öncesinde ayrılması gereken fon tutarı, beyanname üzerinde gösterilen indirim / istisna tutarının yüzde ikisiyle sınırlıydı. Ancak yapılan değişiklikle beyanname üzerinde gösterilen indirim / istisna tutarı 2.000.000,00 TL ve üzeri olanların, bu indirim / istisna tutarının yüzde üçü kadar fon ayırması ve bu fon tutarı kadar belirtilen yatırımı yapmaları gerekmektedir. Aksi halde indirim / istisna uygulamasından yararlanılması mümkün değildir.
Yapılan önemli değişikliklerden birisi de fon ayırma üst sınırına ilişkindir. Değişiklik öncesinde fon hesabına aktarılması gereken tutar yükümlülüğü, yıllık bazda 20.000.000,00 TL ile sınırlıydı. Ancak yapılan değişiklikle bu üst sınır tutarı olup buna göre indirim / istisna tutarının yüzde üçü bu sınırı aşsa bile aşan kısmın fon hesabına alınması ve yatırım yapılmasına gerek bulunmamaktadır.
C) İstisna Kapsamındaki Faaliyetler
Teknokentlerde faaliyetlerini yürüten işletmelere tanınan istisnalar, bölgede araştırma, geliştirme ve yazılım etkinliklerinden kazanılan hasılata uygulanmaktadır. Ar-Ge ve yazılım kavramları ise 12.03.2014 tarihli ve 28939 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Teknoloji Geliştirme Kanunu Uygulama Yönetmeliği’nde şu şekilde tanımlanmıştır:
Araştırma ve Geliştirme (Ar-Ge): Araştırma ve geliştirme, kültür, insan ve toplumun bilgisinden oluşan bilgi dağarcığının arttırılması ve bunun yazılım dahil yeni süreç, sistem ve uygulamalar tasarlamak üzere kullanılması için sistematik bir temelde yürütülen yaratıcı çalışmalar.
Yazılım: Bir bilgisayar, iletişim cihazı veya bilgi teknolojilerine dayalı bir diğer cihazın çalışmasını ve kendisine verilen verilerle ilgili, gereken işlemlerin yapmasını sağlayan komutlar dizisinin veya programların ve bunların kod listesini, işletim ve kullanım kılavuzlarını da içeren belgelerin ve hizmetlerin tümü.
İlgili yönetmeliğin 37. maddesinde ise muafiyet ve esaslar bildirilmiş olup sağlanan muafiyetlerden bazıları şu şekildedir:
Teknoparklarda etkinliklerini sürdüren gelir ve kurumlar vergisi mükellefleri, bölgeden elde ettikleri yazılım ve/veya Ar-Ge faaliyetlerinden elde ettiği kazançlar 31.12.2023 tarihine kadar gelir ve kurumlar vergisinden muaftır. Bu istisnadan yararlanmak isteyen şirketlerin bağlı bulundukları vergi dairlerine başvurması gerekmekte olup başvuru öncesinde firmaların, bölgedeki yönetici şirketten bölgede faaliyette bulunduğuna dair bir belge de temin etmesi gerekmektedir.
Yönetici şirket kanun uygulamasında, 31.12.2023 tarihine kadar kurumlar ve damga vergisi ile harçlardan muaftır. Bu istisnadan yararlanmak isteyen yönetici şirketin bağlı bulunduğu vergi dairesine başvurması gerekli kılınmıştır.
Bölgede çalışan Ar-Ge destek personelinin görevleri ile ilgili ücretleri 31.12.2023 tarihine kadar her türlü vergiden istisna tutulmuştur. Bu istisnanın uygulanabilmesi için, ilgili girişimcinin, bölgede çalışan ve Yönetmeliğe göre tanımlanmış tüm Ar-Ge ve destek personelini, Ar-Ge projelerindeki görev tanımlarını, nitelik ve çalışma sürelerini gösteren listeyi aylık olarak yönetici şirkete onaylatması gerekmektedir. Haftalık 45 saati aşan çalışma süreleri bu istisna dışında bırakılmış olup hak edilmiş hafta ve yıllık ücretli izinler ile ulusal resmî tatil günleri gelir vergisi teşvik uygulamasında dikkate alınmaktadır.
Teknoparkta etkinliklerini sürdüren mükellefler, araştırma, geliştirme ve yazılım faaliyetleri için vergisel teşviklerden bir bütün olarak faydalanabilmesi mümkündür. Girişimci firmalar aynı projeleri için 5520 sayılı Kurumlar Vergisi Kanunu, 193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu vergisel teşviklerinden ayrıca yararlanmak isterlerse; eş zamanlı olarak yönetici şirket ve bakanlığa başvurmalıdır.
D) Kurumlar Vergisi Açısından Sağlanan Teşvikler
4691 sayılı Kanun ile Yönetici Şirket, 31.12.2023 tarihine kadar elde edilen kazançlar karşısında kurumlar vergisinden istisna edilmiştir. Ancak istisna edilen bu kazançlar, 4691 sayılı Kanun kapsamında Teknokent’in kurulum, yönetim ve işletim alanında elde edilen kazançlar olarak sınırlandırılmıştır.
Ayrıca, Teknoparklarda faaliyet gösteren mükellefler tarafından, 4691 sayılı Kanunun 6170 sayılı Kanunla değişik geçici 2’nci maddesinin ilk fıkrası uyarınca yazılım ve Ar-Ge kapsamında elde ettikleri kazançlar 31.12.2023 tarihine kadar kurumlar vergisinden muaf edilmişlerdir.
Mükelleflerin istisnadan yararlanabilmek adına mevzuat çerçevesinde sürdürdükleri Ar-Ge faaliyetleri için patent ya da patentle eşdeğer belgeler için tescil veya kayıt yaptırması gerekmektedir. Kazancın elde edildiği vergilendirme dönemine ait beyannamelerin verilmesi gereken sürenin sonuna kadar ilgili kurumlara başvurulmuş olması gerekmektedir.
E) Gelir Vergisi Açısından Sağlanan Teşvikler
Kurumlar vergisi tüzel kişi mükelleflerine sağlanan kazanca ait istisnalar, gelir vergisi gerçek kişi mükelleflerine de sağlanmaktadır. Bu kapsamda, gelir ve kurumlar vergisi mükellefinin teknokentte ileri teknolojiye dayalı faaliyet sürdürmesi gerekmekte olup elde edilen kazançların kaynağının Ar-Ge ve yazılım kapsamında gerçekleştirilen faaliyetlerden kazanılmalıdır. Uygulanan istisna ve teşvikler yalnızca gelir ve kurumlar vergisine ilişkin olup Teknoparkta faaliyet gösteren işletmelere diğer vergi, resim ve harçlar için istisna tanınmamıştır. Teknoparktaki işletmelerin vergi istisnalarından faydalanabilmeleri için bakanlığa başvurmaları gerekmektedir. Başvuru için öncelikle işletmelerin, yönetici şirket tarafından teknoparkta bulunduklarına dair etkinlik alanlarını da kapsayan belge temin etmeleri gerekmektedir.
Ayrıca, yönetim kurulu üyeleri veya şirket ortaklarının huzur hakları da (ücretleri) bu istisnaya dâhildir. Şirket yönetim kurulu üyelerinin aldıkları maaş huzur hakkı olarak adlandırılmaktadır ve üyelerin kararı ile notere onaylatıldıktan sonra geçerli hale gelmektedir. Bu uygulama, teknopark dışındaki şirketlerde gelir vergisine tabiidir ve sigorta primi yoktur. Teknoparklarda faaliyet gösteren şirketler için proje geliştirilmesine fiilen katılan şirket ortaklarına veya yönetim kurulu üyelerine ödenen huzur hakları gelir vergisinden muaftır. [8]
F) Katma Değer Vergisi Açısından Sağlanan Teşvikler
5035 sayılı Katma Değer Vergisi Kanunu’nun 11. Maddesine göre, teknokentlerde faaliyet gösteren mükelleflerin kazançları, 31.12.2023 tarihine kadar ürettikleri sistem yönetimi, veri yönetimi, iş uygulamaları, sektörel, internet, mobil ve askeri komuta kontrol yazılım uygulama yazılı şeklindeki teslim ve hizmetler katma değer vergisinden istisnadır. KDV istisnasından bölgedeki etkinlik alanı yazılım, lisans ve program olan kuruluşlar faydalanabilirken bölgedeki yönetici şirket KDV istisnası dışındadır.
Türkiye sınırları içinde bulunan fakat gümrük bölgelerinin kapsamları dışında kalan özel alanlar ‘serbest bölge’ olarak adlandırılmakta olup ihracat odaklı yatırımları teşvik etmek için kurulan bu serbest bölgelerde yer alan teknoparklar da KDV istisnası kapsamındadır.
G) Sosyal Güvenlik Ödemeleri Açısından Sağlanan Teşvikler
Teknokentte faaliyet gösteren firmalar, personellerinin adına devlete ödemekle yükümlü oldukları vergiler nedeniyle iş gücü maliyetlerini artırmaktadır. Özellikle Ar-Ge çalışmalarında belirli bir nitelik ve donanıma sahip olan çalışanlar için yüksek ücretler ödemekte olan girişimci firmalar için, 5746 Sayılı Araştırma ve Geliştirme Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Kanun kapsamında sigorta prim desteği sağlanmaktadır. İlgili sigorta primi desteği, kanunun 3. maddesinde şu şekilde düzenlenmiştir:
“Kamu personeli hariç olmak üzere teknoloji merkezi işletmelerinde, Ar-Ge merkezlerinde, kamu kurum ve kuruluşları ile kanunla kurulan veya teknoloji geliştirme projesi anlaşmaları kapsamında uluslararası kurumlardan ya da kamu kurum ve kuruluşlarından Ar-Ge projelerini desteklemek amacıyla fon veya kredi kullanan vakıflar tarafından veya uluslararası fonlarca desteklenen ya da TÜBİTAK tarafından yürütülen Ar-Ge ve yenilik projeleri ile rekabet öncesi işbirliği projelerinde ve tekno-girişim sermaye desteklerinden yararlanan işletmelerde çalışan Ar-Ge ve destek personeli ile 26.06.2001 tarihli ve 4691 sayılı Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Kanunu’nun geçici 2. maddesi uyarınca ücreti gelir vergisinden istisna olan personelin; bu çalışmaları karşılığında elde ettikleri ücretleri üzerinden hesaplanan sigorta primi işveren hissesinin yarısı, her bir çalışan için beş yıl süreyle Maliye Bakanlığı bütçesine konulacak ödenekten karşılanır.”
Söz konusu istisnadan faydalanabilecek personeller 4691 sayılı Kanun’da ve Uygulama Yönetmeliği’nde belirtilmiş olup Ar-Ge personeli, araştırmacı, teknisyen, yazılımcı personel, destek personeli istisnadan faydalanacaktır.
Ğ) Damga Vergisi ve Harçlar İçin Sağlanan Teşvikler
5746 sayılı Araştırma, Geliştirme ve Tasarım Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Kanun’un 3. maddesinde, kanun kapsamındaki her türlü Ar-Ge ve yenilik faaliyetleri ile ilgili olarak düzenlenen kağıtlardan damga vergisi alınmayacağı hüküm altına alınmıştır. Teknokentte faaliyette bulunup damga vergisinden muaf olan işletmelerin bildirim yükümlülüğü vardır.
Damga vergisi ve harçlar istisnasından yararlanmak isteyen işletmelerin, başka kuruluşlarca desteklenen Ar-Ge ve yazılım projeleri için, kanunda belirtilen kıstaslara uygun bir proje olduğunu gösteren, projenin desteklendiğini doğrulayan bir yazı ve bununla birlikte proje hibe sözleşmesi ya da proje bilgi formunun noter, ilgili diğer resmî kurumlar vb. gibi kurumlara ibraz edilerek belgelenmesi gerekmektedir.
H) 2024 Yılı Son Düzenlemeler
Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Kanunu’nun Geçici 2. maddesine göre; bölgede faaliyet gösteren gelir ve kurumlar vergisi mükelleflerinin münhasıran (sadece) bu bölgelerdeki Ar-Ge, yazılım, tasarım faaliyetlerinden elde ettikleri kazançları 31.12.2028 tarihine kadar gelir ve kurumlar vergisinden müstesnadır. Teknopark istisnasından tam ve dar mükellef ayırımı yapılmaksızın tüm mükellefler faydalanacaktır.